Bu Blogda Ara

2 Nisan 2014 Çarşamba

Türk Mendil Kültürü

Bu yazıyı  Sanat Dünyamız (Yapı Kredi Yayınları, 9 Ocak 1977) Dergisinde yayınlayan Sayın Nurhayat Berker’e teşekkürlerimle…

Türk el sanatında mendil; ilk işleme örneğidir. Türkler genellikle bir süsleme aracı olarak kullandıkları mendili; renk, motif gerekse teknik yönden en güzel bir yöntemle süslemişlerdir.

Ve mendilin tanımladığımız anlamda yani burun ve ter silmek için kullanılmasına ilk olarak Türklerde görülen bu kullanım şekli mendilin; tarihi akışı içerisinde bir dönüm noktası olarak kabul edilmelidir. Bu hükmün aydınlatıcı ve bizi bilinçli olarak bu sonuca ulaştırıcı kaydına Kaşgarlı Mahmud’un (Hicri 464) yazdığı Divanı Lugat-it Türk adlı eserde rastlıyoruz. Eserde insanın burnunu temizlemesi için cebinde taşıdığı ipekli kumaş veya herhangi bir bez parçası karşılığı olarak, ulatu kelimesi mendilden başka bir şey değildir.
14. yüzyıldan itibaren doğuda yaygın bir hal alan mendil, 15. Yüzyılda İran, Moğol ve Osmanlı minyatürlerinde sık sık görülmeye ve yazma eserlerde değişik isimlerle belgelenmeye başlamıştır. 16.yüzyılda Venedik yolu ile Osmanlı Türklerinden bir ihtiyaç ve süs malzemesi olarak doğudan batıya geçmiştir.
Bu yüzyıla ait olan medillerde kullanılan esas madde; çok ince keten olup, el tezgahında dokunmuştur. Genel olarak 55x55 cm ve 65x65 cm ölçülerindedir. Ketenin tabii rengi esas alınmakla beraber, 16. Yüzyılda “lacivert, tarçini, yağ yeşili ve siyah zeminli” mendillere rastlanmıştır. 

Gerek işlemede kullanılan ipeklerin boyanmasında gerekse mendillerin bordürlerinde görülen yazmaların boyanmasında Osmanlı Türkleri son derece ileri gitmişlerdir. Çeşitli bitki, yaprak ve köklerle istedikleri renkleri elde etmişlerdir. Yine mendilin işlenmesinde kullanılan ipek ve keten iplikler; zemin vazifesini gören bezin çeşidine göre, ince veya kalın, birkaç kat bükülmüş veya tek kat olarak hazırlanmıştır.

16. ve 17. Yüzyıl işlemelerini gösterişli hale sokan altın ve gümüş sim devrin en belirgin örneğidir. Mendillere uygulanan nakışlarda da bazı özellikler vardır. Mendilin her iki yüzünün de kullanılmaya elverişli olması için bu tarz işlemelerde hesap işi denilen bir nakış denenmiştir. Gevşek kumaşların atkı ve çözgüleri sayılarak genellikle motif çizilmeden doğrudan doğruya bez üzerine işlenen nakışa hesap işi adı verilir. Hesap işi adı altında toplanan ve mendillere uygulanan nakış çeşitleri:
- Düz hesap,  - Pesend,  - Muşabbak

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder