İstanbul’un Su Yolları, Kemerler, Bendler ve Maksemler

Sultan 2. Mehmed’in şehrin fethinin hemen arkasından su tesislerini  ihyâ ettiği ve burada 40 çeşme denilen çeşmelerden su akıttığı yolunda bir kayda rastlanmamakta ise de 40 çeşme denilen tesislerin daha sonraları yapıldığı bilindiğine göre, bu tenâkuz halligereken bir mesele olarak kalmaktadır. Osmanlı devrindeki su teşkilâtı başlıca 3 büyük şebeke halinde gelişmiştir.

Bunlardan en eskisi Halkalı, 2. Kırkçeşme, 3. İse, Beyoğlu tarafının suyunu t’emin eden Bahçeköy veya Taksim su şebekesidir. Halkalı suyu şehrin Garb ve Şimâl’i  Garbîsinde Avas köyü, Şıfıtburgaz, Davutpaşa ve Çicoz Çiftliği havâlisindeki sâhalarda toplanan menbâğ sularından meydana gelmiştir. Esâsı belkş Mehmed2. Nin devrine kadar inen bu t’esis müteakip devirlerde devamlı olarak genişletilmiş ve bu tevsî ameliyesi onsekizinci asır içlerine kadar devam etmiştir. Halkalı suyunun zamanla teşekkül eden müteaddid kolları Fâtih,  Turunçlu, Bayeziıd, Ebussu’ûd, Atik Ali Paşa, Koca Mustafa Paşa, Süleymaniye, Cerrahpaşa, Sultan Ahmed, 1.Saray, Kasım Ağa, Köprülü Mehmed Paşa, Hekimoğlu Ali Paşa, Beylik “Mahmud 1.”, Nuruosmaniye, Laleli “Mustafa 3.”, Kışlalar, Mihrimah adları ile ayırd edilmektedir.

İstanbul’un büyük külliyelerinin suları bu tesislerden t’min edildiğinden buna “Cevâmi-i Şerîfe Suları”da denilmektedir. Halkalı suları muhtelif kaynaklardan toplanmış ve itinalı inşâ edilen Kârgir su yolları vasıtası ile içine dağılarak, icap ettiğinde su terazileri vasıtası ile yüksek noktalara basınçla çıkmaları sağlanmıştır. Halkalı suyunun Süleymaniye ve Saray kolu denilen bir kolu şehrin en eski su te’sisi intibaını vermektedir.

Yirmi santimetre kutrunda künkler ile başlangıcından itibâren şehre doğru uzanarak yolunda bâzı ilâve suları “katma” almakta ve ma’zul kemer “halk arasında mazlum kemeri) nden geçmektedir. Bu kemer 104 m. Kadar uzunluğunda, beşi tek katlı diğerleri çift katlı onbir gözden ibâret, ortada 4,65 m kalınlığında ve 13,85 m yüksekliğinde, muntazam kesme taş bloklarından inşâ edilmiş, geç devirlerde kısmen tuğla tamirler ile takviye olunmuştur.

İslam Ansiklopedisi,5-2.Cilt, sayfa 1214, Milli Eğitim Basımevi, 1968